Di sản văn hoá trên những vách đá tại hang Mạc Cao

Được Unesco công nhận là Di sản văn hóa thế giới vào năm 1987, hang Mạc Cao là một hệ thống 492 ngôi đền cách trung tâm thành phố Đông Hoàng tỉnh Cam Túc, Trung Quốc khoảng 25 km về phía Đông Nam. Nơi đây được xem là kho tàng nghệ thuật Phật giáo to lớn nhất và được bảo tồn nguyên vẹn nhất trên thế giới với các pho tượng điêu khắc và những bức bích họa, thể hiện nghệ thuật Phật giáo liên tiếp trong suốt hàng nghìn năm.

Hang Mạc Cao còn có tên gọi khác là Thiên Phật Động hay hang Đôn Hoàng. Tuy có tên gọi như vậy nhưng thực tế nơi đây không phải là hang động mà là các công trình kiến trúc được người xưa chạm khắc lên đá. Được bắt đầu khởi công xây dựng vào năm 366 và được duy trì từ triều đại này sang triều đại khác. Vì vậy, số lượng các hang không ngừng tăng lên, đến thế kỷ thứ 7 đời nhà Đường, đã có tới hơn một nghìn hang động được hoàn thành, bởi vậy nơi đây còn có tên gọi khác là “Thiên Phật động”.

Do vị trí hang Mạc Cao nằm trên nút “con đường tơ lụa”, là nơi tiếp nối giữa phương đông và phương tây, vì thế nó cũng là nơi tập chung tôn giáo, văn hóa của 2 nơi này. Trong quá trình khai quật hang động, các người thợ điêu khắc từ nhiều nơi đã khắc những tượng Phật và vẽ nhiều bích họa lên vách các vách đá. Các loại hình nghệ thuật của nước ngoài (phương tây) và nghệ thuật dân tộc của Trung Quốc (phương đông) đã được kết hợp với nhau tại hang Mạc Cao, một bức tranh nghệ thuật đa dạng muôn màu đã khiến kho báu này trở thành cảnh quan có một không hai trên thế giới.

Trải qua nhiều năm tháng lịch sử chịu sự tàn phá của con người và thiên nhiên cho đến nay hang Mạc Cao còn lại khoảng gần 500 hang động với khoảng 50.000 mét bích họa và hơn 2.000 pho tượng cổ được bảo tồn. Các tượng của hang Mạc Cao có kích thước, trang phục và dáng vẻ khác nhau, phản ánh phong cách nghệ thuật riêng của các thời đại. Bích họa trong hang Mạc Cao cũng rất hoành tráng và muôn màu muôn vẻ, nếu như nối những bức bích họa đó lại với nhau thành một dải, có thể tạo thành một hành lang bích họa dài 30 km.

Phật giáo là đề tài chính trong các bức bích họa ở hang Mạc Cao với các hình vẽ chủ yếu về Phật, Bồ Tát, Thiên Hoàng; những bức vẽ liên hoàn theo cốt chuyện trong Kinh Phật; những bức họa về sử tích Phật giáo v,v...kết hợp với những chuyện truyền thuyết và nhân vật lịch sử về Phật giáo ở Ấn độ, Trung Á và Trung Quốc. Ngoài ra, những nét chân thực về đời sống xã hội, trang sức, trang phục… của từng thời kỳ cũng được thể hiện khá sống động. Bởi vậy, các bích họa tại hang Mạc Cao được các học giả phương Tây xem là “viện bảo tàng trên vách tường”.

Năm 1900, một mật thất tình cờ được phát hiện tại hang Mạc Cao. Trong không gian nhỏ hẹp với chiều rộng ba mét dài cũng ba mét, người ta đã tìm thấy hơn 500 nghìn cuốn sách quý và những hiện vật lịch sử bao gồm, sách Kinh, văn thư, đồ thêu, tranh, gấm thêu hình Phật... niên đại của các hiện vật này đều có từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 11, các nội dung của chúng liên quan đến các lĩnh vực xã hội như, lịch sử, chính trị, dân tộc, quân sự, ngôn ngữ văn tự, văn học nghệ thuật, tôn giáo, y dược, khoa học kỹ thuật v,v... của Trung quốc, Trung Á, Nam Á và châu Âu, được gọi là “Bách khoa toàn thư thời cổ Trung Quốc”. Chính vì thế, mật thất này được đặt tên là “động tàng kinh”.

Sau khi Động tàng Kinh được phát hiện, nhiều nhà nghiên cứu của các quốc gia trên thế giới ồ ạt đặt chân đến đây tìm hiểu. Và hệ quả là trong khoảng thời gian không đầy 20 năm, gần 40 nghìn cuốn sách Kinh và nhiều bích họa, vật điêu khắc đã bị lấy đi, gây nên thiệt hại to lớn cho Hang Mạc Cao cũng như Trung Quốc. Hiện nay, trong viện bảo tàng của các nước Anh, Pháp, Nga, Ấn Độ, Đức, Đan Mạch, Thụy Điển, Hàn Quốc, Phần Lan, Mỹ... còn trưng bày các hiện vật của hang Mạc Cao, chiếm hai phần ba tổng số lượng các hiện vật trong động tàng Kinh.

Việc phát hiện ra một kho tàng sách quý trong hang Mạc Cao đã tạo động lực cho các học giả Trung Quốc nghiên cứu văn tự, kinh sách của thời kỳ Đôn Hoàng. Năm 1910, đợt sách nghiên cứu Đôn Hoàng đầu tiên ra mắt độc giả, và từ đó đến nay Đôn Hoàng học được coi là “Hiển học thế giới ”. Mấy chục năm qua, không chỉ các học giả Trung quốc mà các học giả trên thế giới cũng tỏ ra rất hứng thú đối với nghệ thuật Đôn Hoàng và đã không ngừng tiến hành những nghiên cứu về thời kỳ này. Về mặt nghiên cứu Đông Hoàng Học thì các học giả Trung Quốc đã thu được thành quả nghiên cứu có ảnh hưởng quan trọng.

Là kho tàng văn hóa quý giá của Trung Quốc, hang Mạc Cao luôn luôn được chính phủ Trung Quốc quan tâm bảo tồn. Do các du khách từ khắp nơi trên thế giới đến thăm quan hang Mạc Cao ngày một đông, để bảo vệ tốt hiện vật, chính phủ Trung Quốc đã cho xây dựng trung tâm trưng bày nghệ thuật Đôn Hoàng dưới chân núi Tam Nguy đối diện với hang Mạc Cao, phục chế một phần hang động để dành cho du khách thăm quan.

Chính phủ Trung Quốc còn đầu tư 200 triệu nhân dân tệ vào việc xây dựng “hang Mạc Cao ảo”. Được biết, loại hang động ảo này có thể đưa khán giả đến với cảm giác như được thăm quan hang Mạc Cao thật, đồng thời có thể thăm quan vòng quanh hang Mạc Cao, có thể xem tất cả các tác phảm nghệ thuật như kiến trúc, tượng màu và bích họa trong hang. Các chuyên gia và các nhà quản lý cho biết: việc xây dựng “hang Mạc Cao ảo”, không những có thể tránh khỏi bích họa bị hư hỏng, mà còn xúc tiến việc ghi lại và bảo tồn của cải văn hóa Đôn Hoàng, khiến các hiện vật cũng như văn hóa Đôn Hoàng có thể kéo dài tuổi thọ và lưu giữ mãi mãi.

Migola Travel Sưu tầm & Tổng hợp